Embedded Files
L’aragonés ye una luenga romanica u neolatina que se charra en o territorio d’Aragón.
Encara que no tenimos una estadistica lingüistica rigurosa, en o censo d'habitadors de 1981 se fació una pregunta, no guaire precisa, sobre as luengas d'Aragón. D'os datos obtenitos en iste censo, bels 11000 presonas emplegaban l'aragonés e atras 17000 lo conoixeban. L'aragonés ye, por tanto, una luenga minoritaria e minorizada, ya que sofre represión y entrebancos ta charrar-la: no ye cooficial en o Estau Español ni oficial en a propia Comunidat Autonoma d’Aragón. Por ixo, no ye emparada por as institucions, a suya ensiñanza no ye obligatoria e no bi ha recursos ta fer-lo opcionalment de forma cheneralizata en as escuelas publicas.
Endura una situación de diglosia, por a que o castellano ye a luenga hechemonica dominant e imposata, a que ye considerata ofizial e usata a livel formal, en tramites ofizials, en os servizios publicos, etc. Antiparti, en cambio, l’aragonés ye relegato a l’ambito familiar, ta aspeutos informals u extraofizials.
Información: Mapa Lingüistica d’Aragón (Consello d’a Fabla Aragonesa)
Zonas de predominio d'as luengas d'Aragón seguntes l'Anteproyecto de Ley de Lenguas de Aragón del 2001
Seguntes a UNESCO, a luenga aragonesa ye en perigro de desapareixer. Ye incluyita en o “UNESCO Atlas of the World’s Languages in Danger”, u en o Libro Royo d’as Luengas Menazatas, an l’aragonés ye una d’as 2464 luengas menazatas en o mundo.
Cal dicir que l’aragonés yera una d’as luengas ofizials y emplegatas en as Instituzions Medievals de l'antiga Corona d’Aragón, en a Edat Meya. Os reis d’a Corona d’Aragón feban redautar as leis en latín, de vez que ordenaban traducir-las a l'aragonés y a o catalán. Dimpués, a pierda de poder politico d'Aragón dentro d'a Corona e a entronizazión de Fernando d'Antequera, d'a dinastía castellana de Trastámara, ferán que o castellano sustituya a monico a l'aragonés en os usos formals.
Manimenos, a chen continaba fablando a luenga popular. Con tot e con ixo, l'aragonés entra en un proceso de desprestichio e retacule en l'uso social que s'acentúa en o sieglo XX, más que más, dimpués d'a Guerra Cevil. A despoblación que sofre Aragón en cheneral entre os años 50-70, deixa l'aragonés en as tres pedretas. A prencipios d'os años 70 encomienzan os movimientos ta dignificar e recuperar a luenga.
Pensemos que una luenga, antimás d’una ferramienta d’esprisión e comunicación, ye tota unatra cosmovisión, una forma de veyer o mundo que nos rodia, de nombrar os obchectos que tenimos arredol y de posizionar-nos respeuto a istos. Ye un refleixo d’a cultura, d'as tradicions y d’a chen que la charra. Por ixo, ye una riqueza cultural que no se puede perder.
E como cualsiquier atra luenga, l'aragonés no se fabla per igual en tot o suyo territorio tenindo ros suyos dialectos. Os prencipals son:
L'aragonés occidental: comprende as vals d'Ansó, Echo y Aragüés, a Canal de Berdún, A Galliguera e bel lugar d'as Cinco Villas.
L'aragonés central, que abarca dende la val de l'Aragón e o Campo de Chaca dica Bielsa e Tella en Sobrarbe. A Sierra de Guara e o Somontano marcan a muga sur.
L'aragonés oriental o ribagorzano: comprende a val de Chistau, parti d'A Fueva, val de Benás e Ribagorza occidental.
Google Sites
Report abuse