O sabado 16 de marzo de 2024, en o VIII ziclo de seminarios sobre a luenga aragonesa, a escritora e autibista en esfensa de l’ aragonés Lucía López Marco fazió una charrada arredol d’ o tema de l’ aragonés e ra muller rural (proyeutos de desembolique empentaus por mullers en lugarons) e sobre ra composizión literaria en clau feminista.
Contino un chiquet comentario a lo suyo libro.
Lucía López Marco Cuan plegue o colapso / Cuando llegue el colapso. 2024 Gara d’ Edizions.
“Lucía López Marco (Zaragoza 1988) reside en Navasa, Uesca. Estudeó albeitaría e tien un máster en agroecolochía, desembolique rural y agroturismo, y un máster en periodismo y comunicación cientifica. En l’ anyo 2015 creyó o blog mallata.com, adedicau a o medio rural y en o que se i pueden trobar amás diferents proyeutos, como mapas d’ iniciativas rurals (…) Leva dende os quince años embrecada en a defensa d’ a luenga aragonesa. En ista luenga ha publicau diferents relatos y poemas, (…) ganando en 2022 o premio Arnal Cavero d’ o Gubierno d’ Aragón con Cuan plegue o colapso“. Iste testo, quitato d’ a solapa d’ o suyo libro Cuan plegue o colapso, mos presienta a ista choben escritora, autibista en a esfensa e conserbazión d’ o meyo natural e d’a bida en armonía con os elementos d’ a naturaleza.
Prou esclatero d’ a suya intenzión ye o testo que ubre ra edizión d’ o suyo libro de poemas “Cuan plegue o colapso” an mos clama a fer-nos e tornar-nos indichenas d’ o mundo ta tenir una relazión de reziprozidá con a tierra: dar e rezibir, ser autibistas cosirando a tierra porque d’ ella penden as nuestras bidas e ras d’ os nuestros fillos e nietos…
O libro, que se mos ofrexe en aragonés e traduzito a ro castellano, ye trestallato en zinco partis: Tu, A luenga, O territorio, Invisibles e O colapso, cadaguna d’ istas con cuatre poemas.
En totas as composizions se beye de traza esclatera ra embrecada con a tierra, con toz os entes que l’abitan e la plenan (igual como si estase charrando d'a creyazión, falordia biblica) con a elumerazión d’ os elementos que aconforman, debuxan e creyan o mundo: plandas, animals, montañas, rius, a carne e ro esprito, o bafo bital alazetal e machico que endreza ra bida en as suyas manifestazions. a importanzia d'o mundo, d'a materia que mos aculle y mos cuna.
O libro ye adedicato a ra suya filla (remeranza d’ a literatura epistolar) e amuestra perén o compromís con o mundo amás de bella esplizita declarazión de feminismo militán. Le fan onra ros cambos semanticos d’as guerras, d’as luengas semimuertas. D’a emerchenzia climatica e d’ colapso ta que sepamos a trena d’ o mundo an somos bibindo, que ye de bez “fiero e poliu” , “fiero e beroyo” (antitesis). Con a elumerazión d’ os elementos d’ a naturaleza mira d’ acazar o suyo ochetibo: trobar l’ equilibrio ta adautar-nos a ro cambeo ( climatico e de tota traza).
Serba muito intresán comentar poema a poema toz os temas e ras feguras retoricas emplegatas ta adubir un testo tan acotraziato e polito. Encara que no mos baga fer-lo astí, manimenos sí meteremos bel comentario.
Tu: o capetulo encomenzipia con o poema “Tu”. Bi ha bel paralelismo entre ra simién e ra filla, “simient d’ a tierra d’ o vientre... ferida (melico) que nos salvó la vida”. En o poema “Nusatros” trobamos bella falera en l’ anafora “naixemos” y en l’ antitesis “naixemos e moriemos”. A bida ye l‘ enerchia, o cosmos, a naturaleza… a nuei d’ estrelas e ro suenio, (“enerchia transformada en vida... Tu y yo somos la vida en un inte…”). Cal acobaltar l’ anafora enumeratiba en o poema “In iste mundo incierto”.
A luenga: fundamente enradigada con o mundo que esfiende (en armonía con a naturaleza, a luenga, igual como la bida, promana d’ as mullers ). “Nusatras regamos, plantamos, cosiramos e compartimos as parolas”... “ paro cuenta de que l’ aragonés ye una luenga de mullers” e antiparti “os ombres colapsan e matan a luenga”. As mullers transmiten a luenga dende ras suyas nanas: “e teiximos parolas, versos, vidas, territorios”... “con a nuestra mutilada, castigada e humillada anatomía femenina”...” mientras ellos pelean” (os ombres, igual como Penélope e ros soldaus en a Guerra de Troya, espiello de totas as guerras).
“Ista fabla ye o corazón d’ as montañas, istas parolas son herencio ancestral, bordas pastoras. ¿E ta do van? . Van atravez a l’ atmosfera, tornan a la natura ta fer-se atomos d’ hidrocheno os fonemas “… “En a muga d’ o colapso...qui recuperará as parolas hordio, esquirguelo…?” Creigo que as parabras de l’ autora no amenistan garra comentario.
O territorio: en o poema “Solsticio” acobalta a sapiencia d’ as güelas, o feito de recullir flors, saltar cheras… l’ alcordanza d’ a falordia d’ a mora d’o ibón , d’ as broixas , d’ os pastors… d’ as tradizions. A primavera ye una enumerazión d’ elementos naturales que se fan paisache, e ra patria ye de cutio matria. Bi ha un fundo dandalo por o esdebenidero d’ o mundo natural, erenzio malfurriato por a umanidá: “Cuando sigamos os muertos d’ atros muertos qui levará flors a os nuestros muertos. ¿Qui cosirará a memoria d’ a tierra e o paisache? “
Invisibles: nusatras, que imos pasato de diosas d’ a fertilidá (en o matriarcado neolitico) a idiotas, somos as mans (metonimia d’ a muller) en o cambo, en a casa. Cosiramos os animals, os cautibos, a ropa, a luenga. En o poema “A pastora” ye platera bella idealización (Virgilio e ra tradizión bucolico-pastoril) d’ a bida en os lugars. Somos simién, somos e seremos “indias que fan poemas, broixas fendo coceduras en luenga vernacla, fillas d’ista tierra polida dura e salvache (Labordeta) mais d’ ista tierra yerma, d’ iste paisache eixuto, seremos tierra, abono, birolla, fogaril, paisache, simient...”
O colapso: e a ra fin plegará o colapso. O canto d’ a plebia, os animals esoticos barruntan a fin d’ o mundo. “No deixes que iste lugar se torne enrunas”… “por cada parola perdida perdemos un paisache”…E ra pregunta final, fendo rolde, zarrando ro zerculo. : “Cuan o mundo colapse... ¿Qué faremos?”
Coronica d'Esperanza Gonzalo